Bliżej siebie, dalej od narkotyków
czyli jak budować dobre relacje z nastolatkiem
Kiedy dziecko jest małe, jesteśmy dla niego najważniejszymi osobami, które pokazują mu świat i uczą jak żyć. Jednak z czasem do jego świata wkraczają też inne osoby, nowe doświadczenia, na które nie zawsze mamy wpływ. Dziecko zaczyna dorastać i wymykać się spod naszej kontroli. I choć wielu rodziców stara się nadążać za rozwojem swojego dziecka, dostrzegając i reagując na jego potrzeby, to jednak ich wysiłki nie zawsze przynoszą oczekiwany rezultat. Tworząca się tożsamość nastolatka, domaga się odpowiedzi na pytania: „kim jestem”, „dokąd zmierzam”, o co chodzi w świecie dorosłych”, „jak sobie w nim poradzę”. Aby odpowiedzieć sobie na te pytania, nastolatek zaczyna eksperymentować z nowymi zachowaniami, konfrontując się z rodzicami, ich światem wartości oraz innymi dorosłymi. Przekraczając próg dorosłości, odkrywa smak wolności i autonomii. Jednocześnie przeżywa napięcia i lęki związane z utratą bezpieczeństwa, jaką dawał mu czas dzieciństwa i jego stabilne ramy. Nastolatek, chroniąc swój nowy świat przed ingerencją rodziców, często zachowuje się arogancko i buntowniczo. Rodzice zastanawiają się wówczas, gdzie popełnili błąd, czy na pewno są dobrymi rodzicami. Wchodzenie dziecka w okres dorastania sprawia, że czują się zagubieni i bezradni.
Zdarza się, że wraz z buntowniczymi zachowaniami nastolatka zmieniają się także rodzice. Ich cierpliwość jest wielokrotnie wystawiona na próbę, szybko się wyczerpuje i zaczyna się walka. Rodzice nie zawsze zdają sobie sprawę, że czas przemian przez jakie przechodzi ich dziecko, jest naturalnym etapem jego rozwoju. Obawiają się, że jeśli nie podejmą radykalnych kroków wychowawczych, to wówczas problemowe zachowania dziecka ulegną nasileniu i utrwaleniu. Oczywiście jest to możliwe, ale w większości zachowanie dziecka normuje się, kiedy wkracza w świat dorosłych.
Więź z dzieckiem buduje się od chwili jego narodzin. Bliskość, zaufanie, szczerość to efekty wieloletniej pracy. Jeżeli jesteśmy na co dzień blisko z dzieckiem, łatwiej nam zauważyć, co je cieszy, co martwi i z czym sobie nie radzi. Z dorastającym dzieckiem, zwykle trudniej nam znaleźć wspólny język, pomimo to staramy się poznawać, rozumieć i akceptować świat młodych.
Rozmowa jest podstawą dobrych kontaktów z dzieckiem, a podstawą rozmowy jest uważne słuchanie.
- Rozmawiaj ze swoim dzieckiem zawsze, wszędzie i o wszystkim. Im częściej z nim rozmawiasz, tym lepiej poznajesz jego świat, jego oczekiwania, marzenia, problemy.
- Staraj się zawsze znaleźć czas na rozmowę, gdy dziecko ma problem. Rozmowa pomaga pozbyć się przykrych uczuć. Gdy czuje się bezradne i skrzywdzone, pozwól mu się wygadać, wypłakać, wyzłościć. Postaraj się je zrozumieć i mądrze doradzić. W żadnym wypadku nie bagatelizuj jego problemów.
- Znajdź czas, gdy chce podzielić się radością, sukcesem. Okaż swoje zadowolenie, pochwal, spytaj o szczegóły wydarzenia. Nie umniejszaj wagi sukcesu, powiedz, jaki jesteś dumny.
- Staraj się dostrzegać sygnały, że dziecko cię potrzebuje. Kiedy ma jakiś problem, nie zawsze poprosi o rozmowę. Jeżeli będziesz uważnie je obserwować, to z pewnością dostrzeżesz wszelkie zmiany. Czasem zaczyna cię unikać, a czasem stara się być blisko, „kręci się” i czeka. Zainteresuj się przyjaźnie, pomóż nawiązać rozmowę.
- Stwarzaj warunki do luźnej rozmowy. Wykorzystaj naturalne chwile przy wspólnej herbacie, kolacji, na spacerze, stwórz nastrój do wieczornych „pogaduchów”, proponuj wspólne spędzanie czasu wolnego atrakcyjnie także dla niego.
- Rozmawiaj też o tym, co dzieje się obecnie u ciebie, o swoich kłopotach i planach. Pytaj je o zdanie w różnych sprawach i pokazuj, że liczysz się z jego opinią.
- Opowiadaj o sobie. Dzieci lubią wspomnienia rodziców z czasów ich młodości. Takie opowiadania zbliżają, przypominają dzieciom, że ich rodzice też byli młodzi. Nie przedstawiaj się jednak wyłącznie kryształowo, powiedz, że także robiłeś błędy i uczyłeś się podejmować trudne decyzje.
- Rozmawiaj na każdy temat, nie unikaj trudnych spraw. Zadbaj o to, żeby w waszym domu nie było tematów tabu. Rozmawiaj także o tym, czego się obawiasz. Bądź raczej doradcą niż ekspertem.
Warto też pamiętać o kilku ważnych sprawach:
- Bądź przykładem. Postępuj tak, by być wiarygodnym. Dzieci są dobrymi obserwatoriami i łatwo zauważą, gdy nie robisz tak, jak mówisz.
- Wymagaj, ale stawiaj warunki możliwe do spełnienia.
- Bądź konsekwentny, aby dziecko liczyło się z tobą i wiedziało, ze ustalone przez ciebie normy w ważnych sprawach muszą być respektowane.
- Poznaj przyjaciół i znajomych dziecka. Pamiętaj, że w tym wieku koledzy odgrywają dużą rolę i często mają duży wpływ.
- Szanuj prawo dziecka do własnych wyborów, opinii, dysponowania swoim wolnym czasem. Doradzaj, ale nie narzucaj swojej woli.
- Nie bądź nadmiernie opiekuńczy. Pozwól dziecku zdobywać doświadczenia, ono uczy się przede wszystkim, robiąc nowe rzeczy, sprawdzając. Czasem popełnia przy tym błędy, bądź zatem czujny, w porę reaguj.
- Określ jasno zasady dotyczące zakazu stosowania środków odurzających i innych używek, ale tez sam unikaj nadużywania leków, papierosów i alkoholu.
- Ucz jak przezwyciężać trudności i radzić sobie w trudnych sytuacjach. Dotyczy to także, gdy ktoś proponuje narkotyki lub inne substancje uzależniające.
Opracowała: Grażyna Chodkowska
(pedagog szkolny)